فحش در لغت و اصطلاح
از لحاظ لغوی فحش به معنی شرارت، قباحت، زشتی، كراهت، كار بد، پلیدی، كار زشت، دشنام و ناسزا آمده است.1
و از لحاظ اصطلاحی یعنی به زبان آوردن كلمات زشت و ركیك كه موجب تحقیر و آزار و اذیت یا از بین رفتن آبروی انسانی بشود.2
فحش در آیات قرآن
در این قسمت به بعضی از آیات قرآن كه در مورد فحش سخن گفته است، اشاره می كنیم و آنها را مورد بررسی قرار می دهیم.
ـ « وَ اجتَنِبوا قَولَ الزّورِ ».1و از گفتار باطل اجتناب ورزید ».
با توجّه به تفسیر این آیه هر سخن باطل و بیهوده مصداق قول زور است كه در اصل به معنی سخن دروغ و باطل و خارج از حد اعتدال می باشد. مفهوم این آیه بدین صورت است كه به انسان امر می كند كه از هرگونه گفتار باطل و بیهوده و به هر نوع و كیفیت كه هست باید دوری كرد. در بعضی از تفاسیر قول زور تفسیر به خوانندگی حرام ( غنا ) و شهادت به باطل شده است كه باز هم با مفهوم آیه مغایرتی ندارد چون خوانندگی حرام هم خود مصداق سخن بیهوده است و شهادت به باطل نیز اینچنین است و در بیشتر اوقات باعث ریختن آبروی افراد می شود.2
در حدیثی از پیامبر اكرم( صلی الله علیه و آله ) داریم كه آن حضرت می فرمایند كه: « شهادت به باطل همطراز شرك به خدا است ».3 پس با توجّه به مفهوم این آیه باید از هرگونه سخن باطل مخصوصاً سخنی كه موجب شرك به خدا و هتك عرض مؤمن می شود، پرهیز نمود.
ـ « وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسناً ».4و با مردم نیكو سخن بگوئید ».
این آیه حاوی 9 دستور اخلاقی است كه یكی از مهمترین دستوراتی كه در این آیه به انسانها داده شده است سخن گفتن با دیگران با زبان نیك و سخنان نیك است. در این آیه خداوند صریحاً به مسلمانان دستور داده است كه با مردم با سخنان نیكو سخن گویند. و متقابلاً از مفهوم آیه چنین برمی آید كه از سخنان زشت و بیهوده و از اینكه با مردم با تند خویی و سخنان ركیك صحبت كنند پرهیز نمایند. و این خود اهمیت دادن قرآن به حفظ آبروی دیگران را می رساند و اینكه انسانها حتی در سخن گفتن نیز مواظب باشند سخنی بگویند كه متعرّض آبروی دیگران نشوند.
در این آیه امر به حسن معاشرت با مردم نیز شده است و اینكه انسان باید با همة مردم اعم از اینكه مؤمن یا كافر باشند با خوشرویی و اخلاقی نیك و زبان و سخنانی نیكو سخن گویند و معاشرت نمایند.1
ـ « یَصعَدُ الكَلِمُ الطَّیِّبُ ».2سخنان پاكیزه به سوی او ( خداوند ) بالا می رود ».
كلمة طیّب سخنی است كه با نفس شنونده و گوینده سازگار باشد به طوری كه از شنیدن آن انبساط و لذّتی در او پیدا شود و نیز كمالاتی را كه نداشت دارا گردد. و این همه وقتی است كه كلام معنای حقّی را افاده كند معنایی كه متضمن سعادت و رستگاری نفس باشد. و صعود كردن كلمة طیّب به سوی خدای تعالی عبارت است از تقرّب آن به سوی خدا.3 پس قطعاً كلمه ای كه بیهوده باشد و از سر هوای نفس یا خشم و ... باشد و بدتر از همه موجب هتك آبروی انسانی شود نه خود آن به سوی خدا تقرّب پیدا می كند و نه گویندة آن، بلكه برای این گوینده عذاب عظیمی است همانطور كه در آیات قرآن به آن اشاره شده است.
بعضی مفسران در مورد كلمة طیّب اینچنین گفته اند كه خودش به سوی خدا اوج می گیرد. و حقیقت ایمان چیزی جز این نیست و فرد باایمان و باتقوا و خدا ترس هیچ وقت سخنی به زبان نمی آورد كه متعرّض آبروی دیگران شود. و همیشه سخنان پاك و طیّب سر زبانش است.
ـ « وَ لاتَنابَزُوا بِالاَلقابِ ».4و همدیگر را به لقب های زشت مخوانید ».
بسیاری از افراد بی بند و بار در گذشته و حال اصرار داشته و دارند كه بر دیگران القاب زشتی بگذارند و از این طریق آنها را تحقیر كنند، شخصیتشان را بكوبند، آبرویشان را مورد تعرّض قرار دهند و یا احیاناً از آنها انتقام بگیرند و یا اگر كسی در سابق كار بدی داشته سپس توبه كرده و كاملاً پاك شده باز هم لقبی كه بازگو كنندة وضع سابق باشد بر او بگذارند. اسلام صریحاً انسانها را از این عمل زشت كه خود مصداق سخن زشت و بیهوده است نهی می كند و هر اسم و لقبی را كه كوچكترین مفهوم نامطلوبی دارد و باعث ریختن آبروی مسلمانی و لكّه دار شدن شخصیت او و مایة تحقیر او شود ممنوع شمرده است.1
ـ « وَ قُل لِّعِبادی یَقُولُوا الَّتی هِِیَ اَحسَنُ ».2و به بندگان من بگو سخنی را كه بهتر است بگویند ».
در این آیه خداوند می فرماید كه به بندگان من بگو سخنی را بگویند كه بهترین باشد. بهترین از نظر محتوی، بهترین از نظر طرز بیان و بهترین از جهت توأم بودن با فضایل اخلاقی و روشهای انسانی. و هرگز حرف زشت نگویند. چرا كه اگر قول احسن را ترك گویند و به خشونت در كلام و مخاصمه برخیزند و سخنان بیهوده و زشت بر زبان بیاورند شیطان در میان آنها فساد و فتنه می كند3 و چه فساد و فتنه ای بالاتر از این كه آبروی انسانهای مؤمن بی جهت ریخته شود و حیثیت آنها لكّه دار گردد.
در این آیه می فرماید مواظب وسوسه های شیطان باشند4 و از این كه سخنی را به زبان بیاورند كه موجب هتك عرض مؤمنی شود، خودداری كنند.
فحش در احادیث و روایات
در این قسمت به تعدادی از احادیث كه از معصومین( علیهم السلام ) در مذمت فحش رسیده است، می پردازیم و بعضی از آنها را مورد بررسی قرار می دهیم.
ـ الامام الصادق( علیه السلام ): « اِحفَظ لِسانَك عَن خَبیثِ الكلامِ ».1
امام صادق( علیه السلام ): « زبان خود را از بیان كلمات زشت و ركیك محافظت كن ».
ـ الامام علی( علیه السلام ): « الفُحشُ وَ التَّفَحُّشُ لَیسا مِن الإسلامِ ».2
امام علی( علیه السلام ): « دشنام دادن و بد دهنی ( یا دشنام شنیدن ) از اسلام بدورند ».
ـ الامام باقر( علیه السلام ): « اِنَّ اللهَ یَبغِضُ الفاحِشَ المُتَفَحُّشَ ».3
امام باقر( علیه السلام ): « خداوند شخص ناسزاگوی بد دهن ( یا دشنام شنو ) را دشمن دارد ».
ـ رسول الله( صلی الله علیه و آله ): « ایّاكُم وَ الفُحشَ ؛ فَاِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ لایُحِبُّ الفاحِشَ المُتَفَحِّشَ».4
پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله ): « از دشنامگویی بپرهیزید، زیرا خدای عزوجلّ ناسزاگوی بد دهن را دوست ندارد ».
ـ رسول الله( صلی الله علیه و آله ): « الجَنَّهُ حَرامٌ عَلی كُلِّ فاحِشٍ ان یَدخُلَها ».5
پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله ): « حرام است برشخص ناسزا گو كه وارد بهشت شود ».
ـ رسول الله(صلی الله علیه و آله ): « ما كَانَ الفُحشُ فی شیءٍ قَطُّ اِلّا شانَهُ، وَ لا كانَ الحَیاءُ فی شیءٍ قَطُّ الّا زانَهُ ».6
پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله ): « زشت گویی ( و زشت كرداری ) هرگز در چیزی نبود مگر اینكه آن را عیبناك گردانید و شرم و حیا هرگز در چیزی نبود مگر اینكه آن را آراست ».
ـ الامام علی( علیه السلام ): « اَسفَهُ السُّفَهاءِ المُتَبجِّحُ بِفُحشِ الكَلامِ ».1
امام علی( علیه السلام ): « نابخردترین نابخردان، كسی است كه به دشنامگویی افتخار كند ».
ـ الامام علی( علیه السلام ): « مَن افحَشَ شفا حُسّادَهُ ».2
امام علی( علیه السلام ): « كسی كه دشنام دهد دل حسودانش را خنك گرداند ».
ـ الامام صادق( علیه السلام ): « مَن خافَ النّاسُ لِسانَهُ فهُوَ فی النّارِ ».3
امام صادق( علیه السلام ): « هركس كه مردم از زبانش بترسند او در آتش است ».
ـ الامام الصادق( علیه السلام ): « مِن عَلاماتِ شِركِ الشَّیطانِ الذی لایَشُكَّ فیهِ ان یكونَ فحّاشاً لایُبالی ما قالَ و لا ما قیلَ فیهِ ».4
امام صادق( علیه السلام ): « یكی از نشانه های شریك شیطان كه تردیدی در آن نیست، این است كه شخص دشنامگوی باشد و باكی نداشته باشد كه چه گوید و چه شنود ».
ـ رسول الله( صلی الله علیه و آله ): « اِنَّ مِن شَرِّ عِبادِ اللهِ مَن تُكرَهُ مجالستَهُ لِفُحشِهِ ».5
پیامبر خدا( صلی اله علیه و آله ): « یكی از بدترین بندگان خدا كسی است كه به سبب بدزبانی و دشنامگوییش، همنشینی با او ناخوشایند باشد ».
ـ رسول الله( صلی الله علیه و آله ): « اِنَّ مِن شَرِّ الناسِ مَن تَرَكَهُ الناسُ اتِّقاءَ فُحشِهِ ».6
پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله ): « از بدترین مردمان كسی است كه مردم، از ترس ناسزاگویی او، وی را ترك كنند ».
ـ الامام الصادق( علیه السلام ): « البَذاءُ مِن الجَفاءُ وَ الجَفاءُ فی النّارِ ».1
امام صادق( علیه السلام ): « بدزبانی از بی ادبی است و بی ادبی در آتش می باشد ».
ـ الامام علی( علیه السلام ): « مِنَ الفُحشِ كَثرَهُ الخُرقِ ».2
امام علی( علیه السلام ): « خشونت و بدخویی زیاد، از جملة زشتیها است ».
ـ الامام باقر( علیه السلام ): « سِلاحُ اللِّئامِ قَبیحُ الكَلامِ ».3
امام باقر( علیه السلام ): « حربة فرومایگان زشتگویی است ».
ـ الامام زین العابدین( علیه السلام): « مَن رَمی النّاسَ بما فیهم رَمَوهُ بما لَیسَ فیهِ ».4
امام زین العابدین( علیه السلام ): « هر كه از عیبهایی كه مردم دارند سخن بگوید، مردم عیبهایی را كه ندارند به او نسبت دهند ».
ـ رسول الله( صلی الله علیه و آله ): « اِذا نَسَبَكَ رَجُلٌ بما یَعلَمُ مِنكَ فلاتَنسِبهُ بما تَعلَمُ مِنه، فَیكونَ أجرُ ذلك لك وَ وَبالُهُ عَلَیهِ ».5
پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله ): « هرگاه كسی از تو چیزی می داند و آن را به تو نسبت داد، تو آنچه را از او می دانی به وی نسبت مده ( و اظهار مكن ) تا ثواب این كار از آنِ تو باشد و گناهش از آنِ او ».
فحش و ناسزا شكننده روزه
روزی رسول اكرم( صلی الله علیه و آله ) شنید یكی از زنانش در حالی كه روزه دار است به كنیزش فحش و ناسزا می دهد. حضرت فوری مقداری غذا فراهم كرد و آورد نزد آن زن، و به او فرمود: از این غذا بخور! آن زن گفت: یا رسول الله! من روزه دار هستم.
حضرت فرمود: چگونه روزه دار هستی در حالی كه به كنیزت ناسزا می گویی؟!
پس بدان و آگاه باش كه روزه گرفتن فقط امساك و پرهیز كردن از خوردنی ها و آشامیدنی ها نیست!1
در مجادله و دعوا به هم فحش ندهید
اسلام با توصیه های مكرر و مؤكد از پیروانش خواسته است تا سخن نابجا بر زبان جاری نكنند و از هر كلمه و كلامی كه شخصیت دیگران را می شكند شدیداً پرهیز نمایند كه این خود نوعی ستمگری است.
بسم رب الشهدا و الصدیقین